“Tosya”nın bir ihtiyacı
“Delidevrez”
Çayı Mutlaka Islah Edilmelidir.
Tosya
(Hususi) – Tosya’nın en hayati, fakat çok müşkül; en kazançlı, fakat o nisbette
de masraflı bir işi vardır ki yıllardan beri bunun yapılmasını, bu mühim işe el
uzatılmasını herkes arzu ettiği halde kat’î bir hamleye, ciddi bir teşebbüse
mazhar olmamıştır. Bu, Devrez Çayı’nın ıslahı işidir.
Devrez,
batıdan gelerek Tosya çeltik ovalarını baştan başa kat ettikten sonra Kızılırmak’a
dökülen ve kendi bildiğine akan bir çaydır.
Taşkın
zamanlarında çeltik tarlalarını harabezara çevirdiği için ona “Delidevrez”[1]
dahi derler.
Çeltik,
ziraati daha tohum toprağa serpilmeden evvel başlayarak biçim zamanına kadar
suya ihtiyaç gösteren bir ekenektir. Daima su içinde yaşar ve büyür. Bunun içindir
ki Devrez Çayı’na çeltik ovalarının can damarı, çeltik mahsulünün abıhayatı
denilse yeridir. Ehemmiyeti bu suretle kendini gösteren Devrez’in suyu son beş,
altı seneden beri zeriyata kâfi gelmektedir.
Bunun
başlıca sebebi, pirinç mahsulünün diğer hububata nazaran gördüğü rağbet dolayısıyla
birkaç seneden beri Tosya’nın garbındaki Ilgaz kazası köylerinde de vasi
mikyasta çeltik ziraatı ihdas edilerek Tosya’ya gelecek suyun oralara
çevrilmesi ve eskisine nazaran bol yağmur ve kar yağmamakta olması hasebiyle
suların esasen azalmış bulunmasıdır.
Bu
vaziyet Devrez Çayı’nın gayrı muntazam ve geniş sahası içinde yayılıp dağılan
suyun muntazam bir kanala alınması ve israfa meydan bırakılmaması ihtiyacını
göstermektedir. Fakat, yetmiş-yetmiş beş kilometre imtidat eden Devrez
mecrasına bu suyu zaptedecek arazi ashabının muktedir olamayacağı bir keyfiyettir.
Daha doğrusu hükümetin tavassutuna muhtaç olan bir meseledir.
Çünkü
Devrez vadisi, arzu edildiği şekilde ıslah edildiği ve su büyük kanal dahiline
alındığı zaman çayın her iki tarafında da çok geniş ve kıymetli çeltik sahası
meydana çıkacaktır ki sahipsiz olan bu arazi şüphesiz hazineye ait kalacaktır.
Bununla
beraber Devrez’in vakit vakit yatağını değiştirmesinden şimdi işgal altında
bulunan bir kısım sahipli arazide meydana çıkacak ve bunlara mukabil kanala
istikamet vermek noktasından bir kısım arazinin de mecraya kalbolunması iktiza
eyleyecektir.
Bu
karışık ve çok külfetli noktalar ıslaha ait emelleri tahakkuk ettirmemekte,
buna mukabil zeriyatın ve sulama işlerinin tahdide ve münavebeye tabi
tutulmasına, bu da istihsalin arzu edildiği dereceyi bulmamasına amil
olmaktadır.
Devrez’ın
ıslahı için yeniden umumi bir arzu ve cereyan vardır. Bu cereyan, geçenlerde
Kastamonu Vali Vekili Fazıl’ın bu mesele ile çok alakalanmasından kuvvet
almıştır.
Memleketin
serveti, köylünün refahı namına çok temenni ederiz ki bu yeni teşebbüs,
beklenilen müsbet ve iyi neticeyi meydana getirmekte bir müşküle uğramasın.
Zaman, 8 Aralık 1934
[1] Osmanlı
belgelerinde “Delidüz” denildiği de görülmüştür. Bakınız : https://tosyatarihi.blogspot.com/2019/06/tosyada-celtik-ziraati.html
