Maraşi Abdurrahman Paşa Camii ve Medresesi

ABDURRAHMAN PAŞA CAMİİ

Maraşlı Abdurrahman Paşa tarafından 992 (1584) yılında yaptırılmıştır. 1943 depreminde büyük ölçüde zarar görmüş ve daha sonra restore edilmiştir. 1917 yılında da onarıldığı bilinmektedir. Topoğrafik konumu açısından çevreye hâkim bir noktada bulunan ve Mimar Sinan döneminin merkezî planlı camileri arasında yer alan yapının duvarları kesme taş ve tuğla ile örülmüş, üzeri dört yarım kubbe sistemiyle örtülmüştür. Simetrik planlanmadığı anlaşılan kuzey köşelerindeki küçük kubbelerin benzerleri güney kısmında yoktur. Beş kenarlı mihrap önü bölümü yarım kubbe boyunca dışa taşırılmıştır. Örtü sistemi, ikisi sekizgen ve bağımsız, ikisi duvara bitişik dört ayakla taşınmaktadır. Beş gözlü son cemaat yerinin kubbeleri sivri kemerler ve altı mermer sütun üzerine oturtulmuştur. Camiye kuzey ve batı cephelerinde yer alan iki kapıdan girilir. Mukarnas kavsaralı cümle kapısı üzerinde 992 (1584) tarihli inşa kitâbesi bulunmaktadır. Mermer mihrap nişi de kapı gibi mukarnas dolguludur. İç mekân çok sayıda pencereyle aydınlatılmış olup revzenlerle kalem işi süslemeler depremden sonra yapılan restorasyona aittir. Caminin kuzeybatı köşesindeki sekizgen kaide üzerinde yükselen minare, çokgen gövdeli eski minarenin depremde yıkılması üzerine restorasyon sırasında yapılmıştır.

Abdurrahman Paşa Camii’nde, Diyarbakır Fâtih Paşa, İstanbul Şehzade, Üsküdar Mihrimah Sultan ve Manisa Muradiye camilerinin örtü sistemleri tekrarlanmışsa da yapının planında, daha çok geç dönemde görülen dışa taşkın mihrap önü bölümüyle değişik bir uygulama gerçekleştirilmiştir.

(Abdusselam ULUÇAM, TDV İslam Ansiklopedisi)

METİN:

Arz-ı bende-i bî-mikdâr oldur ki;

Kerâmetlü inâyetlü mehâbetlü pâdişâhım;

Medîne-i Tosya’da vâkiʻ müteveffâ Abdurrahman Paşa Câmii’nin hatîbi olan Monlâ Hasan nâm kimesne kendi hüsn-i rızâ ve ihtiyârıyla hitâbetini erbâb-ı istihkâkdan Hâfız İbrahim Halîfe’ye ferâğat ve kasr-ı yed itmekle kasr-ı yedinden sadaka ve ihsân buyrulmak bâbında inâyet recâsına Tosya Kadısı arz idüp ol bâbda emr ü fermân şevketlü kerâmetlü inâyetlü mehâbetlü pâdişâhımındır.

1143.Ra.18/1730 Ekim 1

İzn-i hümâyûnum olmak buyruldu.

KONU:

Tosya’da vaki Abdurrahman Paşa Camii Hitabeti’nin Mehmed Halife’ye tevcihi.

METİN:

Arz-ı bende-i bî-mikdâr oldur ki;

Şevketlü kerâmetlü inâyetlü mehâbetlü pâdişâhım;

Tosya’da vâkiʻ müteveffâ Abdurrahman Paşa Câmii’nin hatîbi Molla Hasan nâm kimesne diyâr-ı âhara gidüp câmi-i mezbûr hitâbeti hâlî kalmağla erbâb-ı istihkâkdan Hâfız Mehmed Halîfe’ye sadaka buyrulmak bâbında inâyet recâsına Tosya kadısı arz ider ol bâbda emr ü fermân şevketlü kerâmetlü inâyetlü mehâbetlü pâdişâhımındır.

1143.Ra.18/1730 Ekim 1

İzn-i hümâyûnum olmak buyruldu.

KONU:

Tosya’da Abdurrahman Paşa Camii hitabetinin Hacı İbrahim’in kasr-ı yedinden Ahmed ve Süleyman halifelere ferağı.

METİN:

Arz-ı bende-i bî-mikdâr oldur ki;

Şevketlü kerâmetlü mehâbetlü kudretlü veliyyu’n-niʻmetim pâdişâhım;

Tosya’da vâkiʻ müteveffâ Abdurrahman Paşa Câmii’nin hatîbi olan İbrahim nâm kimesne hüsn-i rızasıyla hitâbetini erbâb-ı istihkâkdan Ahmed Halîfe ve Süleymân Halîfe’ye ferâğat ve kasr-ı yed itmekle kasr-ı yedinden sadaka buyrulmak recâsına Tosya Nâibi arz itmeğin bâlâsı izn-i hümâyûnum olmuşdur bu hatt-ı hümâyûn-ı inâyet-makrûnlarıyla tezyîn buyrulmak bâbında emr ü fermân şevketlü kerâmetlü mehâbetlü kudretlü veliyyu’n-niʻmetim pâdişâhımındır.

1181.R.24/1767 Eylül 19

İzn-i hümâyûnum olmuşdur.

Ruûs-ı hümâyûn dâde.

METİN:

Maʻrûz-ı bendeleridir ki;

Tosya’da vâkiʻ merhûm Abdurrahman Paşa Vakfı’ndan olmak üzere vazife-i muayyene ile hatîb olan Hâfız el-Hâc İbrahim Efendi ibn-i el-Hâc Mustafa kendi hüsn-i rızasıyla mutasarrıf olduğu hitâbetini erbâb-ı istihkâkdan Ahmed Halîfe ve Süleyman Halîfe ibneyn-i Hâfız Osman’a ferâğat ve kasr-ı yed ve yedinde olan berâtın teslîm itmeğin fâriğ-i mezbûrun kasr-ı yedinden merkûmâna tevcîh ve yedlerine berât-ı şerîf-i âlîşân virilmek recâsına mührü mutâbık Tosya Nâibi Mehmed Sâdık Efendi arz ider vâkiʻ olan tevcîhâtı kâdî arzıyla olıgelmişdir diyü kaleminden cevâbı tahrîr olunduğu maʻlûm-ı âlîleri buyruldukda emr ü fermân devletlü saâdetlü sultânım hazretlerinindir.

Der-i devlet-mekîne arz-ı dâʻî-i kemine budur ki;

Tosya’da vâkiʻ Abdurrahman Paşa Câmi-i Şerîfi’nin vazîfe-i muayyene ile hatîbi olan Hâfız el-Hâc İbrahim bin el-Hâc Mustafa nâm kimesne hitâbet-i mezkûru kendi hüsn-i rızâ ve ihtiyârıyla Ahmed Halîfe ve Süleyman Halîfe ibnû Hâfız Osman nâmân karındaşlara ferâğat ve kasr-ı yed idüp merkûm Hâfız el-Hâc İbrahim bin el-Hâc Mustafa nâm kimesnenin kasr-ı yedinden mûmâ ileyhimâlara tevcîh olunup müceddeden yedlerine berât-ı şerîf-i âlîşân sadaka ve ihsân buyrulmak recâsına der-i devlet-medâra arz ve iʻlâm olundu bâkî fermân hazret-i men lehu’l-emrindir tahrîran fi’l-yevmi’t-tâsiʻ aşara min şehri Muharremi’l-harâm li sene ihdâ ve semânîn ve mie ve elf

El-abdu’d-dâʻî li’d-devleti’l-aliyyeti’l-osmâniye

Es-Seyyid Mehmed Sâdık el-müvellâ li-hilâfetihi be-medîne-i Tosya

El-Kâdî Ereğli-i Karaman-ı sâbık

Vakf-ı

Merhum Abdurrahman Paşa Der Tosya

Vech-i meşrûh üzere hitâbet-i mezbûr mezkûrun üzerinde mastûr ve mukayyeddir emr ü fermân devletlü saâdetlü sultânım hazretlerinindir.

Fî 19 Za sene 1181

Üç nefere bir hitâbet kasr-ı yedi mesbûk mudur derkenâr oluna

Maraş’da vâkiʻ Bektûtiye Câmii ve Medresesi Vakfının yevmî on akçe vazîfe ile hitâbeti kırk yedi senesinden Ebubekir refinden ber vech-i selâsîn üç nefere tevcîh olundu mukayyeddir emr u fermân devletlü ve saâdetlü sultânım hazretlerinindir fî

20 Za sene 1181

Mutâbıkdır.

Vâkiʻ olan tevcîhâtı kâdî arzıyla olıgelmişdir emr ü fermân devletlü saâdetlü sultânım hazretlerinindir.

Fî 20 Za sene 1181

Muvafık ise (….) tevcîh eyleyesiz deyü buyruldu

Fî 22 Ra sene [11]81

KONU:

Tosya’daki Abdurrahman Paşa Camii Vakfı müsakkafatından Kalecik Kasabasında kain Bedesten’de tımar, ol babda hatt-ı hümayun hilafına hariçte alım-satımda bulunduklarından meni

METİN:

Maʻrûz-ı bendeleridir ki;

Sâdır olan fermân-ı âlîlerine imtisâlen işbu iʻlâm ve derkenârlara nazar olundukda medîne-i Tosya’da vâkiʻ merhûm Abdurrahman Paşa Câmi-i Şerîfi müsakkafatından Kalecik kasabasında kâin bezzâzistân derûnunda olan dekâkîn yirmişer para icâre ile tüccâr taifesine îcâr oluna gelür iken beş on seneden berü derûn-ı iʻlâmda muharrer tüccâr tâifesi bezzâzistân-ı mezkûru terk ile mahâll-i sâirede beyʻ u şirâ itmekde olduklarından bu keyfiyet cânib-i vakfa gadri mûcib olduğundan bahisle bezzâzistân-ı mezkûra mahsûs olan metâʻ mahâll-i sâirede beyʻ u şirâ olunmamak ve mahâll-i sâirede beyʻ u şirâya hâheşker olanlar dahi bezzâzistâna mahsûs metâʻlarını semen-i misliyle yine bezzâzistân tacirlerine furûht eylemek üzere bir kıta emr-i âlî iʻtâsı niyâz ve istirhâm olunmasını ve vakf-ı mezbûrun tevliyet-i vakfiyesi kaydı dahi kaleminden derkenâr kılınmış olup ancak husus-ı mezbûr esnâf nizâına dâir mevâddan olup inhisâr-ı beyʻ u şirâyı mutazammın mukaddemâ sâdır olan hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûn dahi İstanbul Mahkemesi sicillâtında mukayyed olmağla bu sûretde meâl-i iʻlâma ve sicillâtda mukayyed olan hatt-ı hümâyûn mazmûn-ı münîfine nazaran husûs-ı mezbûrun muktezâsını huzûr-ı âlîlerine iʻlâm eylemek üzere İstanbul Kâdîsı fazîletlü efendi dâʻîlerine havâle buyrulmak muktezâ-yı maslahatdan idüğü maʻlûm-ı devletleri buyruldukda

Fî 14 Ra sene [12]35/1819 Aralık 31

KONU:

Tosya’da Abdurrahman Paşa Camii nısf imametinin tevcihi.

METİN:

Devletlü inâyetlü merhametlü efendim sultânım hazretleri sağ olsun;

Medîne-i Tosya’da vâkiʻ Abdurrahman Paşa Câmi-i Şerîfi’nin nısf imametine mutasarrıf olan Mustafa Halîfe vefât idüp yeri hâlî mahlûl olmağla vatan-ı asliyetim olmak hasebiyle bu kullarına inâyet ve ihsân buyrulup yedime berât-ı şerîf virilmek bâbında arzuhâle cesâret olundu bâkî emr ü fermân hazret-i men lehu’l-emrindir.

Bende

Osman

Vech-i meşrûh üzere imâmet-i mezbûr ber vech-i iştirâk (…) üzerlerinde mastûrdur bundan akdem bir defa dahi derkenâr olunmuşdur fermân devletlü sultânım hazretlerinindir.

Fî 14 N sene 1190

Ruûsdan derkenâr

Henüz kimseye ruûs virilmemişdir fermân devletlü sultânımındur.

İnhâsı

Taraf-ı âhardan tevcîhâtı kâdî arzıyla (…) ve mahlûl kılınmışdır emr ü fermân devletlü sultânım hazretlerinindir.

Fî 14 N sene 1190

Fevti vâkiʻ ise tevcîh olunmak buyruldu

Fî 15 N sene [1]190

KONU:

Tosya’da Abdurrahman Paşa Camii’nde bu vakıftan meşrut vazife ile müezzinlik cihetinin tevcihi.

METİN:

Devletlü inâyetlü merhametlü efendim sultânım hazretleri devlet-i ikbâl ile sağ olsun;

Arzuhâl kullarıdır ki;

Medîne-i Tosya’da vâkiʻ merhûm Abdurrahman Paşa nâm sâhibu’l-hayrın binâ ve ihyâ eylediği câmi-i şerîfi vakfından olmak üzere yevmî iki akçe vazife ile vakt-i muayyende ve ışâda ve subhda bâ berât-ı âlîşân müezzinliğe mutasarrıf olan Mustafa fevt olup hıdmet-i lâzimesi mahlûl ve muattal kalmağla merâhim-i aliyyelerinden mercûdur ki; kaydı Anadolu Muhâsebesi ve Nişân-ı Hümâyûn ve aklâm-ı sâireden derkenâr manzûr-ı devletleri buyruldukda cihet-i mezkûru müteveffâ-i merkumun bilâ veled mahlûlünden kaydı mûcebince bu kulları üzerine tevcîh ve yedime bir kıta berât-ı şerîf-i âlîşân sadaka ve ihsân buyrulmak niyâzı bâbında emr ü fermân devletlü inâyetlü merhametlü efendim sultânım hazretlerinindir.

Bende

Seyyid Hâfız Mehmed bin

Mehmed kulları

Kaydı

Vâkiʻ olan tevcîhâtı kâdî arzıyla tevcîh olugelmişdir emr ü fermân devletlü saâdetlü sultânım hazretlerinindir.

Fî 9 B sene 1247

Vakf-ı merhûm Abdurrahman Paşa der Tosya

Vech-i meşrûh üzere müezzinlik ciheti mezkûrun üzerinde mastûr ve mukayyeddir emr ü fermân devletlü saâdetlü sultânım hazretlerinindir.

Fî 9 Be sene 1247

Bilâ veled fevti vâkiʻ ve bi’n-nefs edâ-yı hıdmet eylemek şartıyla tevcîh ve berâtı iʻtâ olunmak buyruldu.

Fî 10 B sene [12]47

KONU:

Tosya’dan Abdurrahman Paşa Camii evkafından Kalecik Kasabasında bulunan bazı dükkan sahiplerinin bila-veled vefatı üzerine uhdelerinde bulunan dükkanlarını başkasına ferağına mümanaat edildiğinden şikayetle icabının icrası

METİN:

Devletlü inâyetlü merhametlü sultânım hazretleri sağ olsun;

Medîne-i Tosya’da vâkiʻ Abdurrahman Paşa’nın binâ eylediği câmi-i şerifinin evlâdiyet ve meşrûtiyet üzere mütevellîsi olup vakf-ı mezbûr müsakkafatından Kalecik kasabasında vâkiʻ dükkânlardan baʻzı dükkân sâhibleri bilâ veled fevt olup mutasarrıf olduğu dükkânlar vakfa âid ve bu kulları vakf içün âhara ferâğ murâd eyledüğümde fevt olan mezbûrların vârisleri zuhur zikr olunan vakf dükkânları bunda vakfa zabt olunmaz biz şirâya dâhil idüp ahzi deriz diyü fuzûlî zabt idüp vakf-ı mezbûra hazer-i küllî itmeleriyle merâhim-i aliyyelerinden mercûdur ki mezbûrların mahallinde şerʻle mürâfaa yedimde olan vakfiye-i maʻmûlün bihâ ve Şeyhülislâm’dan virilen fetvâ-yı şerîfe mûcebince vakf içün zabt ve âhara ferâğatıma mümânaat olunmamak bâbında Kengırı mutasarrıfına ve Kalecik ve kâdîlarına hitâben emr-i şerîf recâ olunur bâkî emr ü fermân devletlü sultanımındır.

Bende

İsmail

El-Mütevellî

Vakf-ı mezbûr

Arzuhâli mûcebince şerʻle buyruldu.

27 M sene 178

KONU :

Tosya Abdurrahman Paşa Camii’nde hatip olan Hasan Halife mezkur ciheti rızasıyla Hafız İbrahim Halife’ye ferağ ettiğinden bahisle icabının icrası.

METİN:

Der-i devlet-mekîne arz-ı dâʻî kemine budur ki;

Medîne-i Tosya’da vâkiʻ merhûm Abdurrahman Paşa nâm sâhibu’l-hayrın binâ eylediği câmi-i şerîfin babası mahlûlünden vazîfe-i muayene ile hatîb olan Hasan Halîfe ibn-i Hasan rızâ ve hüsn-i ihtiyârıyla erbâb-ı istihkâkdan işbu râfiʻu rifʻa-i ubudiyet Hâfız İbrahim Halîfe ibn-i el-Hâc Mustafa dâʻîlerine fâriğ olmağın hitâbet-i mezkûr vazîfe-i merkûmesiyle mezbûr Hâfız İbrahim dâʻîlerine tevcîh olunup yedine berât-ı şerîf-i âlîşân sadaka ve ihsân buyrulmak recâsına pâye-i serîr-i aʻlâya arz ve iʻlâm olundu bâkî fermân men lehu’l-emrindir fi’l-yevmi’s-sânî aşara min şehri Rebîʻi’l-evvel li sene tisʻa ve  selâsîn ve mie ve elf

El-abdu’d-dâʻî li’d-devleti’l-aliyyeti’l-Osmâniyye

Ale’l-kâdî bi-medîne-i Tosya

Ber mûceb-i

Defter-i Hazîne-i Âmire

Telhîs

Vakf-ı

Câmi-i Şerîf-i Merhûm Abdurrahman Paşa

Der Tosya

Vech-i meşrûh üzere defterde mastûr ve mukayyeddir ol bâbda emr ü fermân devletlü ve saâdetlü sultânım hazretlerinindir.

Fî 27 R sene 1139

Vusulü

Mutâbıkdır

KONU:

Tosya’da Abdurrahman Paşa Camii imamlığının tevcihi.

Devletlü inâyetlü merhametlü sultânım hazretleri sağ olsun;

Medîne-i Tosya’da vâkiʻ Abdurrahman Paşa Câmi-i Şerîfi’nin nısm imametine mutasarrıf olan Osman Efendi bilâ veled fevt olup hıdmet-i lâzimesi mahlûl olup bu erbâb-ı istihkâk kulları vatan-ı asliyem olmağla merâhim-i aliyyelerinden mercûdur ki mahallinden kaydı derkenâr olunup bu kullarının yedime müceddeden berât-ı âlîşân sadaka ve ihsân buyrulmak bâbında emr ü fermân devletlü inâyetlü merhametlü sultânım hazretlerinindir.

Bende

Hüseyin

Efendi

1192.R.29/1778 Mayıs 27

Mahallinden derkenâr

Kaydı derkenâr

Kazâ-i defter-i hazîne

Vech-i meşrûh üzere nısf imâmet-i mezbûr mezkûrun üzerinde mastûr ve mukayyeddir fermân devletlü saâdetlü sultânım hazretlerinindir.

Fî 29 R sene 1192

 

İnhâsı

Vâkiʻ olan tevcîhâtı kâdî arzıyla ve arzuhâl ile dahi olıgelmişdir emr ü fermân devletlü saâdetlü sultânım hazretlerinindir.

Fî 29 R sene 1192

 

Mahmûd Paşa Nâibi Efendi merkumun fevti vâkiʻ midir suâl ve (..) eyleyesiz deyü buyruldu.

Fî 29 R sene [1]192