Delidevrez Çayı Mutlaka Islah Edilmelidir.

“Tosya”nın bir ihtiyacı

“Delidevrez” Çayı Mutlaka Islah Edilmelidir.

Tosya (Hususi) – Tosya’nın en hayati, fakat çok müşkül; en kazançlı, fakat o nisbette de masraflı bir işi vardır ki yıllardan beri bunun yapılmasını, bu mühim işe el uzatılmasını herkes arzu ettiği halde kat’î bir hamleye, ciddi bir teşebbüse mazhar olmamıştır. Bu, Devrez Çayı’nın ıslahı işidir.

Devrez, batıdan gelerek Tosya çeltik ovalarını baştan başa kat ettikten sonra Kızılırmak’a dökülen ve kendi bildiğine akan bir çaydır.

Taşkın zamanlarında çeltik tarlalarını harabezara çevirdiği için ona “Delidevrez”[1] dahi derler.

Çeltik, ziraati daha tohum toprağa serpilmeden evvel başlayarak biçim zamanına kadar suya ihtiyaç gösteren bir ekenektir. Daima su içinde yaşar ve büyür. Bunun içindir ki Devrez Çayı’na çeltik ovalarının can damarı, çeltik mahsulünün abıhayatı denilse yeridir. Ehemmiyeti bu suretle kendini gösteren Devrez’in suyu son beş, altı seneden beri zeriyata kâfi gelmektedir.

Bunun başlıca sebebi, pirinç mahsulünün diğer hububata nazaran gördüğü rağbet dolayısıyla birkaç seneden beri Tosya’nın garbındaki Ilgaz kazası köylerinde de vasi mikyasta çeltik ziraatı ihdas edilerek Tosya’ya gelecek suyun oralara çevrilmesi ve eskisine nazaran bol yağmur ve kar yağmamakta olması hasebiyle suların esasen azalmış bulunmasıdır.

Bu vaziyet Devrez Çayı’nın gayrı muntazam ve geniş sahası içinde yayılıp dağılan suyun muntazam bir kanala alınması ve israfa meydan bırakılmaması ihtiyacını göstermektedir. Fakat, yetmiş-yetmiş beş kilometre imtidat eden Devrez mecrasına bu suyu zaptedecek arazi ashabının muktedir olamayacağı bir keyfiyettir. Daha doğrusu hükümetin tavassutuna muhtaç olan bir meseledir.

Çünkü Devrez vadisi, arzu edildiği şekilde ıslah edildiği ve su büyük kanal dahiline alındığı zaman çayın her iki tarafında da çok geniş ve kıymetli çeltik sahası meydana çıkacaktır ki sahipsiz olan bu arazi şüphesiz hazineye ait kalacaktır.

Bununla beraber Devrez’in vakit vakit yatağını değiştirmesinden şimdi işgal altında bulunan bir kısım sahipli arazide meydana çıkacak ve bunlara mukabil kanala istikamet vermek noktasından bir kısım arazinin de mecraya kalbolunması iktiza eyleyecektir.

Bu karışık ve çok külfetli noktalar ıslaha ait emelleri tahakkuk ettirmemekte, buna mukabil zeriyatın ve sulama işlerinin tahdide ve münavebeye tabi tutulmasına, bu da istihsalin arzu edildiği dereceyi bulmamasına amil olmaktadır.

Devrez’ın ıslahı için yeniden umumi bir arzu ve cereyan vardır. Bu cereyan, geçenlerde Kastamonu Vali Vekili Fazıl’ın bu mesele ile çok alakalanmasından kuvvet almıştır.

Memleketin serveti, köylünün refahı namına çok temenni ederiz ki bu yeni teşebbüs, beklenilen müsbet ve iyi neticeyi meydana getirmekte bir müşküle uğramasın.

Zaman, 8 Aralık 1934

---

[1] Osmanlı belgelerinde “Delidüz” denildiği de görülmüştür. Bakınız : https://tosyatarihi.blogspot.com/2019/06/tosyada-celtik-ziraati.html

Pirinç Memleketi Çok Çalışkandır

Tosya Mektupları

Pirinç Memleketinin Halkı Çok Çalışkandır

Kasabada bağcılık çok ilerledi, meyvacılığa ehemmiyet veriliyor.

Tosya 15 (Hususi) – Tosya, Anadolu’nun şimalinde Kastamonu vilayetine bağlı şirin ve büyük bir kasabadır. Tosya denince akla pirinç gelir. Filhakika pirinç ve çeltik sahaları memleketin dört tarafını sarmış bulunuyor.

Zamanında yeşermiye yüz tutan bu uzun ve geniş arazi uzaktan bakıldığı zaman Tosya şehri yeşil bir atlasın ortasında, gene yeşil ve muntazam bağlar ile bir cenneti andırıyor. Memlekette pirinç çeltiklerini ayıklamak için bütün mahsulatın çeltiklerini ayıklamıya mahsus bir çeltik ayıklama fabrikası vardır. Burada pirinç mahsulatı ayıklanarak çuvallara sevk olunur.

Tosya halkı çalışkanlığın timsalidir. Bir koldan çeltik sahalarında meşgul olurken, diğer taraftan şehrin yakın muhitini çeviren yemyeşil bağlar ile uğraşırlar. İlkbahar başından sonbahar nihayetine kadar şehirhalkı bağlara göçecek yazın şiddetli sıcaklarını bağlarında “Gümele” dedikleri evlerinin serin taraçalarında geçirirler.

Tosya bağlarının üzümleri çok lezzetlidir. Bundan başka bağlarda her türlü meyva ağaçları, bilhassa nefis vişneler nazarı dikkati celp etmektedir.

Tosya halkı bugünün ve yarının iktisadi gidişine uygun olarak yaşamaktadırlar. Memleket, şeker, gaz ve tuz gibi hariçten gelen ihtiyaçlardan maada, diğer bütün yaşama malzemelerini kendi içinde hasıl etmektedir. Dokumacılık burada en fazla inkişaf etmiş bir sanattır. Şehrin içerisinde 600’e yakın dokuma tezgâhları mevcuttur. Bu tezgahlarda dokunan kumaşların ham maddesini halk kendi hasıl ettiği gibi, kumaş iplikleri de gene evlerde kadınlar tarafından hususi iplik eğirme çıkrıkları vasıtası ile iğrilmektedir.

Maarif

Burada ilim ve irfana karşı çok içli ve özlü bir arzu mevcuttur. Çocuklarını okutmak için her ana ve baba elinden gelen fedakarlığı yapmaktadır. Okuyamayacak kadar fakir çocuklara ise memleket halkı her türlü muaveneti yapmaktan çekinmiyor.

Memleketin en büyük ihtiyaçlarından biri, bir halk okuma odasıdır. Bugüne kadar böyle bir ihtiyacın temin edilmemesi pek acı bir şeydir. Mamafih bu yakınlarda bu zaruri ihtiyacın da teminine çalışılacaktır.

Kasabada beş sınıflı olmak üzere üç ilk mektep vardır ve her sene 30’a yakın mezun vermektedir. Fakat ilk tahsilini bitiren yavrulardan ailelerinin iktisadi iktidarlarına göre ancak iki veya üçü tahsillerini ilerletmek için vilayet orta mektebine veya lisesine gidebilmektedir. Bu sebeple bir orta mektebin açılmasını halk istiyor.

Gelecek mektubumda ticaret ve burada faaliyetten ve umumi hayattan bahsedeceğim.

17 Nisan 1934 Tarihli Akşam Gazetesi 

1927 Tarihli Tosya Kazası Haritası

   H000632         H/0170            Harita, Grafik, Plan ve Paftalar         Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi

    Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan dört yıl sonra Tosya kazası ziraat memurlarından Behçet Bey, Tosya kazasında meydana gelen gelişmeleri konu edindiği bir harita hazırlamıştır. 1927 tarihli bu harita, henüz yeni kurulmuş olan Türk Tayyare Cemiyeti’ne hediye edilerek, basımı İstanbul’da, Çiftçi Matbaasında gerçekleştirilmiştir. Tosya kazasındaki gelişmeler gerek altyapı gerekse üst yapı dâhilinde ele alınmıştır. Kazada kurulmuş telefon hatlarından, yapılmış ve yapılmakta olan yollara ait bilgileri haritaya işlenmiştir. Kaza köylerinde açılmış okullar, cinsiyetlerine göre öğrenci sayıları hakkında bilgilere tablolarda yer verilmiştir. Tosya kazasının kalkınması ve gelişmesi için var olan coğrafi potansiyeller, fiziki, beşeri ve ekonomik bakımdan değerlendirilerek, ilgili konular grafik ve tablolarla görsel hale getirilmiştir. 

    Haritanın Açıklama Metni:

    “Cumhuriyet-i idarenin [Cumhuriyet idaresinin]10 telefon, köy yolları, köy mektebleri gibi kıyâmın [kalkınma] eserlerini, köy kanununun teceddüd [yenilenme] ve inkılâbını [ değişme] yaratan bütün varlıklarını bir sene zarfında göğsünde toplayarak 1927 senesine kavuşan güzel Tosyanınihsârı [kısaltılmış], zirai, coğrafi ve grafik bilumum [çeşitli] vaziyetini irâe [gösterme] eden bu kıymetli eser ziraat memuru Behçet Bey tarafından bizzat inkişâf [ortaya koyma] ve tersim [resim çizme] ile tayyare cemiyetine hediye edilmiştir. 1Mart 1927. Türk Tayyare Cemiyeti Tosya Şubesi Reisi Nuri. Bu açık

KAYNAK :

B. GÖKMEN Cumhuriyet'in İlk Yıllarından Bir Harita Örneği: 1927 Tarihli Tosya Kazası HaritasıÇankırı Karatekin Üniversitesi SBE Dergisi 7(1): 429-454

Kastamonu'da Çukurçeşme ve İki Lüleli Çeşme'nin suyu

 KONU : Kastamonu’nun Halife Sultan ve Topçuzade Mahallesi'nde bulunan Çukurçeşme ve İki Lüleli Çeşme’nin suyunu evlerine akıtmak isteyenlerin engellenmesi için mahalle ahalisinin Kastamonu kadısına ve mütesellimine hüküm yazılması talebi. 29.Z.1120 (11 Mart 1709)

 

METİN :

Devletlü saadetlü sultanım hazretleri sağ olsun,

Kastamonu’da vâki Halife Sultan ve Topçuzade Mahallesi’ ahalilerinin arzuhalleri budur ki;

Zikr olunan Halife Sultan Mahallesi’nde Çukurçeşme’ye ve Topçuzade Mahallesi’nde iki lüleli demekle demekle maruf çeşmelere üç yüz seneden mütecaviz cari olan suda kimsenin alakası olmayıp bizler intifa edip sinin-i mezbureden beri kimesne hakk-ı şurb ve şifa iddia etmiş değil iken ve ber muceb-i defter cari olagelmişken yine medine-i mezbureden bazı kimseler mütegallibeden olup mütemevvil olmakla fuzulen zikr olunan çeşmelerin suyun menzillerine icra etmek murad ve bazıları dahi bizim mukaddema menzillerimize gece ile su gelir imiş diye muarazadan hali olmayıp niza etmeleriyle ber muceb-i defter mahallinde şerle görülüp nizaları def olunmak üzere Kastamonu kadısına ve mütesellimine hitaben divandan şerle hükm-i şerif reca olunur ferman sultanımındır.

Bendegân-ı ahali-i mahallegân

 

Mahallinde Şerle Divandan Hüküm Buyruldu