Gümülcine'de Tosyalı Köyü

Daha önce Bulgaristan'da Tosyalı (Tosçalı) köyü olduğuna dair Kırcaali Haber sitesinde bir haber okumuştum. Bununla ilgili bir belgeye tesadüf ettim. 18. Yüzyıl'da savaş için Tosya'dan Balkanlara gidenler tarafından kurulduğu rivayet edilen köy ile ilgili bir belge. Belgede Ayşe isimli bir kadın oğlu Yusuf'un katillerinin cezalandırılmasını talep ediyor.

KONU : Gümülcine kazasına bağlı Tosyalı köyü sakinlerinden Ayşe Hatun’un oğlu Yusuf’un katillerinin Edirne bostancıbaşı marifetiyle yargılanması talebi.

 

METİN: 

Edirne Bostancıbaşı marifetiyle mahallinde şerʻle görülüp icra-yı hak olunmak içün divandan hüküm buyruldu.

 

Devletlü ve merhametlü sultanım hazretleri sağ olsun

Bu fakire cariyeleri Gümülcine kazasına tabi Tosyalı nam karye sakinelerinden olup oğlum Yusuf’un üzerine şer’an bir nesne lazım gelmez iken ve kendü halinde iken yine kaza-i mezburda Köseler Cemaati’nden (…) oğlu Arslan nam kimesne hevasına tabi Musli oğlu Yakub ve Yusuf Çoban oğlu Ali ve karındaşı Şerif ve Ferdi oğlu Mustafa nam kimseler hilaf-ı şerʻ ve bi gayr-ı hakkın oğlum Yusuf’u katl idüp henüz icra-yı hak olunmayup ben fakireye külli gadr ve hayf itmişlerdir. Merhametlü sultanımın zaman-ı saadetlerinde kimesneye zulüm olduğuna rıza-yı şerifin yokdur. Allah aşkına Habib-i Ekrem hürmetine olsun ben fakireye merhamet buyurup şerʻle icra-yı hak olunup Edirne bostancıbaşı ağa marifetiyle mezburlar ahz olunup mahallinde şerʻle icra-yı hak olunmak babında kadı olan bostancıbaşı ağaya hitaben emr-i şerif rica olunur.

Fakire Aişe

Tosya Sevinçviran Köyü Devres Kenarında Mera Davası.

 KONU : Tosya kazasına bağlı Sevinçviran köyü ahalisinin Delidevrez Nehri kenarında eskiden beri mera olarak kullandıkları yerin Mehmed ve oğlu Ali tarafından tarla yapılarak ziraat edilmesinin engellenmesi için Kengırı paşası ve Tosya kadısına hitaben ferman talebi.

 

BELGE :

Kanun üzere Divan’dan hüküm buyruldu.

Saadetlü Devletlü Meveddetlü Sultanım hazretleri sağ olsun

Bu kulları Tosya kazasına tabi Sevinçviran nam karye ahalileleri olup Delidevrez demekle maruf nehrin kenarında kadimü’l-eyyamdan berü malûmetü’l-hudûd zikr olunan karyemizin merası olup meranın ziraat ve hıraseti hilaf-ı kanun iken mukaddema müteveffa Mehmed ve ba‘dehû oğlu Ali nam kimsen mera-yı mezburu söküp tarlalar idüp ziraat ve hıraset idüp bundan akdem mezbur Ali ile murafaa-i şer‘ olduklarımızda husus-ı mezbura mukaddema ben gaib ani’l-meclis Sunullah ibn-i Ahmed Efendi nam kimesne ile murafaa oldum ve benim çiftliğim arazisindendir isbat idip bana hüküm birle hüccet verildi diye teaddi ve lakin mezburun iddia ve ahkam ve beyyinesinden mera davasında beyyine-i ûlâ olup kadimi mera olduğuna bu kulları isbat ve hüküm ve hüccet olunup ancak mezbur mündefi olmadığından tekrar mürafaa ve bir dahi ihzar ve ba‘dehu bir dahi hüccet olunmakla mezbur şerir ve mütegallibeden olmakla kendüsü Hüseyin ve Mehmed ve bazıları ile yekdil olup mera-yı mezburu ziraat ve hıraset edip gadr ve teaddi ederler yedlerimizde olan hücec-i şeriye ve fetva-yı şerife mucebince mezburların teaddi ve müdahaleleri men‘ ve meralık üzere kadime binaen bu kullarına zabt ve hali üzere ibkâ olunmak babında Kengırı paşasına ve Tosya kadısına hitaben hükm-i şerif reca olunup baki ferman saadetlü sultanımındır.

Bendegân-ı ahâlî-i karye-i mezbure

 

TOSYA YANGINI

 1913'te Tosya'nın 17 Mahallesinden 10'u Yanmış

KONU:

Tosya’da meydana gelen ve on yedi mahalleden onunun tamamen yandığı yangında evleri yanan mağdurların ev yapabilmeleri için bedelsiz olarak kereste kesmelerine izin verilmesi ile kireç ve kiremit vergisi alınmaması.

 

METİN:

Ticaret ve Ziraat Nezaret-i Celilesine

Tosya kasabasında zuhur eden harîkde kasabanın on yedi mahallesinden onu kâmilen muhterik olması cihetiyle mesken ve me’vâsız kaldıklarından bahisle emâkin-i muhterikanın tekrar inşasına medâr olmak üzere meccanen kereste kat‘ına müsaade i‘tâsı istid‘âsına dair kasaba-i mezkûre ahalisinden Sadık ve rüfekâsı imzalarıyla çekilen telgrafname Dahiliye Nezaret-i Celilesi’ne havale kılınmış idi. Bunlar tarafından nezarete aynı müracaatta bulunulduğu ve mevsim-i şitânın tekarrüb-i hulûlü hasebiyle açıkta kalan ahalinin mesâkin-i lâzimeyi bir gün evvel inşa edebilmeleri zımnında tervîc-i istid‘â münâsib görüldüğü nezâret-i müşârun ileyhâdan izbâr kılınmağla iktizasının îfâ ve inbâsı siyâkında

15 Zilkade sene 332 / 25 Eylül sene 330 (5 Ekim 1914)

 

Maliye Nezareti Vekaleti ve Ticaret ve Ziraat Nezaret-i Celilesi’ne

Tosya harîkzedegânının ebniye inşaatında istimal edilmek üzere Tosya kasabasına mücavir ormanlardan iki sene müddetle kat‘ ve imal edecekleri kereste bedeliyle kireç ve kiremit rüsumuna mukabil olmak üzere dört yüz otuz bin dokuz yüz yirmi guruşun Maliye Bütçesine fasl-ı mahsus olarak ilavesi zımnında muvakkaten mevki-i tatbike vaz olunan 30 Teşrin-i Sani 330 tarihli kanun-ı lazimesi bu kerre Meclis-i Umumice kabul olunarak ancak o babda heyet-i iane riyaset-i celilesinin vârid olan tezkireye melfûf şimdiye kadar bu gibi husûsâtta bütçeye ilave-i tahsisat tarafına gidilmeyerek muktezi kereste ve saire rüsumunun afvı tariki iltizam edilmekte bulunduğu ve hatta harekat-ı arziyeden dûçâr-ı hasar olan Isparta ve Burdur ahalisinin ihtiyacı maksadıyla tanzim ve mevki-i tatbike vaz‘ olunan kanun-ı muvakkatla ahali-i merkumenin mer’î ormanlarından kat‘ edeceği eşcârın bedelden ma‘fûviyeti cihetine gidildiği halde Tosya harikzedegânı için bütçeye ilave-i tahsisat cihetine gidilmesi etrafa (….) dâi olmağla bu cihet hükümetin nazar-ı dikkatine vaz edildiği beyan olmuş ve keyfiyet Ticaret ve Ziraat Nezaret-i Celilesine de işar kılınmışdır efendim.

25 Şaban [1]331(30 Temmuz 1913)

Delidevrez Çayı Mutlaka Islah Edilmelidir.

“Tosya”nın bir ihtiyacı

“Delidevrez” Çayı Mutlaka Islah Edilmelidir.

Tosya (Hususi) – Tosya’nın en hayati, fakat çok müşkül; en kazançlı, fakat o nisbette de masraflı bir işi vardır ki yıllardan beri bunun yapılmasını, bu mühim işe el uzatılmasını herkes arzu ettiği halde kat’î bir hamleye, ciddi bir teşebbüse mazhar olmamıştır. Bu, Devrez Çayı’nın ıslahı işidir.

Devrez, batıdan gelerek Tosya çeltik ovalarını baştan başa kat ettikten sonra Kızılırmak’a dökülen ve kendi bildiğine akan bir çaydır.

Taşkın zamanlarında çeltik tarlalarını harabezara çevirdiği için ona “Delidevrez”[1] dahi derler.

Çeltik, ziraati daha tohum toprağa serpilmeden evvel başlayarak biçim zamanına kadar suya ihtiyaç gösteren bir ekenektir. Daima su içinde yaşar ve büyür. Bunun içindir ki Devrez Çayı’na çeltik ovalarının can damarı, çeltik mahsulünün abıhayatı denilse yeridir. Ehemmiyeti bu suretle kendini gösteren Devrez’in suyu son beş, altı seneden beri zeriyata kâfi gelmektedir.

Bunun başlıca sebebi, pirinç mahsulünün diğer hububata nazaran gördüğü rağbet dolayısıyla birkaç seneden beri Tosya’nın garbındaki Ilgaz kazası köylerinde de vasi mikyasta çeltik ziraatı ihdas edilerek Tosya’ya gelecek suyun oralara çevrilmesi ve eskisine nazaran bol yağmur ve kar yağmamakta olması hasebiyle suların esasen azalmış bulunmasıdır.

Bu vaziyet Devrez Çayı’nın gayrı muntazam ve geniş sahası içinde yayılıp dağılan suyun muntazam bir kanala alınması ve israfa meydan bırakılmaması ihtiyacını göstermektedir. Fakat, yetmiş-yetmiş beş kilometre imtidat eden Devrez mecrasına bu suyu zaptedecek arazi ashabının muktedir olamayacağı bir keyfiyettir. Daha doğrusu hükümetin tavassutuna muhtaç olan bir meseledir.

Çünkü Devrez vadisi, arzu edildiği şekilde ıslah edildiği ve su büyük kanal dahiline alındığı zaman çayın her iki tarafında da çok geniş ve kıymetli çeltik sahası meydana çıkacaktır ki sahipsiz olan bu arazi şüphesiz hazineye ait kalacaktır.

Bununla beraber Devrez’in vakit vakit yatağını değiştirmesinden şimdi işgal altında bulunan bir kısım sahipli arazide meydana çıkacak ve bunlara mukabil kanala istikamet vermek noktasından bir kısım arazinin de mecraya kalbolunması iktiza eyleyecektir.

Bu karışık ve çok külfetli noktalar ıslaha ait emelleri tahakkuk ettirmemekte, buna mukabil zeriyatın ve sulama işlerinin tahdide ve münavebeye tabi tutulmasına, bu da istihsalin arzu edildiği dereceyi bulmamasına amil olmaktadır.

Devrez’ın ıslahı için yeniden umumi bir arzu ve cereyan vardır. Bu cereyan, geçenlerde Kastamonu Vali Vekili Fazıl’ın bu mesele ile çok alakalanmasından kuvvet almıştır.

Memleketin serveti, köylünün refahı namına çok temenni ederiz ki bu yeni teşebbüs, beklenilen müsbet ve iyi neticeyi meydana getirmekte bir müşküle uğramasın.

Zaman, 8 Aralık 1934

---

[1] Osmanlı belgelerinde “Delidüz” denildiği de görülmüştür. Bakınız : https://tosyatarihi.blogspot.com/2019/06/tosyada-celtik-ziraati.html

Pirinç Memleketi Çok Çalışkandır

Tosya Mektupları

Pirinç Memleketinin Halkı Çok Çalışkandır

Kasabada bağcılık çok ilerledi, meyvacılığa ehemmiyet veriliyor.

Tosya 15 (Hususi) – Tosya, Anadolu’nun şimalinde Kastamonu vilayetine bağlı şirin ve büyük bir kasabadır. Tosya denince akla pirinç gelir. Filhakika pirinç ve çeltik sahaları memleketin dört tarafını sarmış bulunuyor.

Zamanında yeşermiye yüz tutan bu uzun ve geniş arazi uzaktan bakıldığı zaman Tosya şehri yeşil bir atlasın ortasında, gene yeşil ve muntazam bağlar ile bir cenneti andırıyor. Memlekette pirinç çeltiklerini ayıklamak için bütün mahsulatın çeltiklerini ayıklamıya mahsus bir çeltik ayıklama fabrikası vardır. Burada pirinç mahsulatı ayıklanarak çuvallara sevk olunur.

Tosya halkı çalışkanlığın timsalidir. Bir koldan çeltik sahalarında meşgul olurken, diğer taraftan şehrin yakın muhitini çeviren yemyeşil bağlar ile uğraşırlar. İlkbahar başından sonbahar nihayetine kadar şehirhalkı bağlara göçecek yazın şiddetli sıcaklarını bağlarında “Gümele” dedikleri evlerinin serin taraçalarında geçirirler.

Tosya bağlarının üzümleri çok lezzetlidir. Bundan başka bağlarda her türlü meyva ağaçları, bilhassa nefis vişneler nazarı dikkati celp etmektedir.

Tosya halkı bugünün ve yarının iktisadi gidişine uygun olarak yaşamaktadırlar. Memleket, şeker, gaz ve tuz gibi hariçten gelen ihtiyaçlardan maada, diğer bütün yaşama malzemelerini kendi içinde hasıl etmektedir. Dokumacılık burada en fazla inkişaf etmiş bir sanattır. Şehrin içerisinde 600’e yakın dokuma tezgâhları mevcuttur. Bu tezgahlarda dokunan kumaşların ham maddesini halk kendi hasıl ettiği gibi, kumaş iplikleri de gene evlerde kadınlar tarafından hususi iplik eğirme çıkrıkları vasıtası ile iğrilmektedir.

Maarif

Burada ilim ve irfana karşı çok içli ve özlü bir arzu mevcuttur. Çocuklarını okutmak için her ana ve baba elinden gelen fedakarlığı yapmaktadır. Okuyamayacak kadar fakir çocuklara ise memleket halkı her türlü muaveneti yapmaktan çekinmiyor.

Memleketin en büyük ihtiyaçlarından biri, bir halk okuma odasıdır. Bugüne kadar böyle bir ihtiyacın temin edilmemesi pek acı bir şeydir. Mamafih bu yakınlarda bu zaruri ihtiyacın da teminine çalışılacaktır.

Kasabada beş sınıflı olmak üzere üç ilk mektep vardır ve her sene 30’a yakın mezun vermektedir. Fakat ilk tahsilini bitiren yavrulardan ailelerinin iktisadi iktidarlarına göre ancak iki veya üçü tahsillerini ilerletmek için vilayet orta mektebine veya lisesine gidebilmektedir. Bu sebeple bir orta mektebin açılmasını halk istiyor.

Gelecek mektubumda ticaret ve burada faaliyetten ve umumi hayattan bahsedeceğim.

17 Nisan 1934 Tarihli Akşam Gazetesi 

1927 Tarihli Tosya Kazası Haritası

   H000632         H/0170            Harita, Grafik, Plan ve Paftalar         Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi

    Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan dört yıl sonra Tosya kazası ziraat memurlarından Behçet Bey, Tosya kazasında meydana gelen gelişmeleri konu edindiği bir harita hazırlamıştır. 1927 tarihli bu harita, henüz yeni kurulmuş olan Türk Tayyare Cemiyeti’ne hediye edilerek, basımı İstanbul’da, Çiftçi Matbaasında gerçekleştirilmiştir. Tosya kazasındaki gelişmeler gerek altyapı gerekse üst yapı dâhilinde ele alınmıştır. Kazada kurulmuş telefon hatlarından, yapılmış ve yapılmakta olan yollara ait bilgileri haritaya işlenmiştir. Kaza köylerinde açılmış okullar, cinsiyetlerine göre öğrenci sayıları hakkında bilgilere tablolarda yer verilmiştir. Tosya kazasının kalkınması ve gelişmesi için var olan coğrafi potansiyeller, fiziki, beşeri ve ekonomik bakımdan değerlendirilerek, ilgili konular grafik ve tablolarla görsel hale getirilmiştir. 

    Haritanın Açıklama Metni:

    “Cumhuriyet-i idarenin [Cumhuriyet idaresinin]10 telefon, köy yolları, köy mektebleri gibi kıyâmın [kalkınma] eserlerini, köy kanununun teceddüd [yenilenme] ve inkılâbını [ değişme] yaratan bütün varlıklarını bir sene zarfında göğsünde toplayarak 1927 senesine kavuşan güzel Tosyanınihsârı [kısaltılmış], zirai, coğrafi ve grafik bilumum [çeşitli] vaziyetini irâe [gösterme] eden bu kıymetli eser ziraat memuru Behçet Bey tarafından bizzat inkişâf [ortaya koyma] ve tersim [resim çizme] ile tayyare cemiyetine hediye edilmiştir. 1Mart 1927. Türk Tayyare Cemiyeti Tosya Şubesi Reisi Nuri. Bu açık

KAYNAK :

B. GÖKMEN Cumhuriyet'in İlk Yıllarından Bir Harita Örneği: 1927 Tarihli Tosya Kazası HaritasıÇankırı Karatekin Üniversitesi SBE Dergisi 7(1): 429-454

Kastamonu'da Çukurçeşme ve İki Lüleli Çeşme'nin suyu

 KONU : Kastamonu’nun Halife Sultan ve Topçuzade Mahallesi'nde bulunan Çukurçeşme ve İki Lüleli Çeşme’nin suyunu evlerine akıtmak isteyenlerin engellenmesi için mahalle ahalisinin Kastamonu kadısına ve mütesellimine hüküm yazılması talebi. 29.Z.1120 (11 Mart 1709)

 

METİN :

Devletlü saadetlü sultanım hazretleri sağ olsun,

Kastamonu’da vâki Halife Sultan ve Topçuzade Mahallesi’ ahalilerinin arzuhalleri budur ki;

Zikr olunan Halife Sultan Mahallesi’nde Çukurçeşme’ye ve Topçuzade Mahallesi’nde iki lüleli demekle demekle maruf çeşmelere üç yüz seneden mütecaviz cari olan suda kimsenin alakası olmayıp bizler intifa edip sinin-i mezbureden beri kimesne hakk-ı şurb ve şifa iddia etmiş değil iken ve ber muceb-i defter cari olagelmişken yine medine-i mezbureden bazı kimseler mütegallibeden olup mütemevvil olmakla fuzulen zikr olunan çeşmelerin suyun menzillerine icra etmek murad ve bazıları dahi bizim mukaddema menzillerimize gece ile su gelir imiş diye muarazadan hali olmayıp niza etmeleriyle ber muceb-i defter mahallinde şerle görülüp nizaları def olunmak üzere Kastamonu kadısına ve mütesellimine hitaben divandan şerle hükm-i şerif reca olunur ferman sultanımındır.

Bendegân-ı ahali-i mahallegân

 

Mahallinde Şerle Divandan Hüküm Buyruldu